Simone de Beauvoir. Filosofo feminista.

Simone de Beauvoir.

Filosofo feminista.

Juan José Angulo de la Calle

Existentzialismoaren arabera, lehenik eta behin geu existitzen gara eta gero gure izaera edo jokaera eraikitzen dugu. Animaliek senak dauzkate: badaukate izaera finko bat; baina gizakiok, ez. Gure izaera eraikitzen dugu gauzak egitean, era batean edo bestean jokatzean. Adibidez, dirua ematea erabakiz gero, eskuzabala izango gara: izaera hori nire aukeraren ondorioa da. Gizakiok gure nortasun propioa dugu, gure egiazkotasuna.

Hori dela kausa, emakumea ez da jaiotzen, emakumea sortzen da berak bere burua eraikitzen duelako. Kultura tradizionalaren arabera, emakumeek izaera “esentziala” daukate; hau da, bere ustez, era bakar dago emakumea izateko, izaera finko bat y naturala: ama eta etxeko andrea izatea, gizon batekin ezkonduta. Kultura tradizionalaren arabera, bizimodu hau normala da. Berak dio “ama-sen” biologikoa dagoela eta naturalena dela bakoitzak “laranja erdia” bilatzea.

Hala ere, Simone de Beauvoirren arabera, “esentzia” hori: ama, emaztea eta etxeko andrea izatea paperak dira, errol konbentzionalak dira eta ez dira naturalak. Emakumeak ez da naturala, ez da jaiotzen: bere izaera eraikitzen du. Emakumeek nortasun propio eta independientea eraiki dezake: nolakoa izatea erabaki dezake, eta bere bizimodua aukera dezake. Hori eginda, harreman sexual batean aritzea eta ama izatea libreki aukeratuko du, aurreiritzi eta inposaketa kultural barik. Bere nortasun propioa garrantzitsuena da libre izateko amatasuna eta ezkontza aske aukeratzeko (edo ez). Nortasuna da inportanteena eta harremanak, osagarriak dira.

Bestalde, gizakiok gure nortasuna eraikitzen dugu proiektuetan arituz, gauzak egitean (horrela, gure nortasuna nolakoa dela adierazten dugu eta bera eraikitzen dugu). Proiektu horiek mundu batean, egoera batean, “kontextu” batean, egiten dira.

Alabaina, emakumeen egoera zapaltzailea da: mundua eginda dago gizonarentzat; emakumeen paperak mugatuak dira: euren kontrako diskriminazioa eta abusuak handiak dira arlo guztietan). Gure gizartean gizonek paper garrantzitsuak (publikoak) dauzkate eta emakumeak, ordea, batez ere arlo pribatuan bizi dira, isilpena eta ikusezin daude.

Simone de Beauvoirrek Hegelen filososofia oinarratu zuen egoera asimetriko hau argitzeko.

Hegelen arabera, errealitatea arrazionala da, gizarteak eboluzionatzen dira nolabait ideien kausa. Ideien eraginaren ondorioz, gizarteak gero eta arrazionalagoak dira: gero eta zibilizatuagoak. Ezagutzaren eboluzioa eta historia parean ibilitzen dira, paraleloak dira.

Guden bidez, gizarteak aldatzen dira eta gero eta arrazionalagoak dira: estatu berriak eta inperio zibilizatuagoak sortzen dira. Izan ere, politikari eta militar menperatzaileak eta handinahikoak ideia aurreratuak erabiltzen dituzte bere boterea eta kargu altua justifikatzeko; hau da, historian zehar hauek diote boterea hartzen dutela estatu aurreratuagoa inposatzeko eta zabaltzeko. Adibidez, Napoleonek boterea hartu zuen eta inperio handiaren bila zebilen, eta bere aitzakia zen bere kode zibila modernagoa zabaltzea.

Horregatik, Hegelen filosofian ideiak inportanteak dira, baita euren eboluzioa ere. Eboluzio horretan hainbat kontzientzia forma (teoriak) izan dira. Hala nola, kontzientzia enpirista, kontzientzia arrazionalista, kontzientzia kritizista eta abar.

Momentu batean kontzientzia autokontzientzi bihurtu zen; hots, pentsalariek nork bazekiten errealitatea zegoen (kontzientzia zeukaten), nabaritu zuten haiek errealitatearen zatia zirela, kontziente zeuden kontzientzia zeukatela eta autokontzienteak zirela. Subjektu konzienteak dira errealitate objektiboa ezagutzen dutelako.

Alabaina, beste subjetu batek lehengo subjektua aztertuz gero, objektu bezalakoa izango da. Momentu batean, bi pentsalari elkartu ziren; eta bakoitzaren ustez, bera subjektua zen eta bestea objektua zen. Bata aztertu zuena izan behar zuen eta besteak aztertzaileak izan behar zuen. Inork ez du nahi besteak objetutzat hartzea eta borrokatzen dute. Azkenean, bietako batek amore eman zuen, adieraziz bere ustez bizitza askatasuna baino baliogarria zela; eta, horrela onartu zuen objetua zela, subjektu arrazionalek askatasunaren ideia eta gizatiarra nahiago dutelako.

Bere buruari objetutzat hartuta, berak bestea subjetutzat hartu zuen. Horrela, harreman asimetrikoa sortu zen: bata subjektua da, gizartean garrantzitsuagoa: jabea da; eta bestea, objetutzat hartuta, gizartean bigarrena da, gizartean subordinatu bat da: morroia da.

Ba, Simone de Beauvoirren ustez, gure gizarte sexistan gizonak dira jabeak eta emakumeak, ordea, morroiak dira. Gizarte honetan, behin eta berriro objetutzat aurkezten da, objektu sexuala, hain zuzen ere; batez ere, publizitateetan, filmetan eta telebistan horrela aurkezten da. Gizonek subjektu sentitzeko, euren kontrakoa direnak, emakumeak, “objektua” izan behar du; bestela, sinbologikoki, gizona izango da objetua: gure kulturan, gizonek adierazi nahi dute emakumeen konparatuz, guztiz ezberdinak direla (guztiz kontrakoak, gainera); eta, emakumeak subjetutzat hartuz gero, gizonak izango dira objetuak, hauek euren kontrakoak direlako.

Gizartean emakumeen papera normalena subordinatua da, nolabait gizonen baten morroiak dira. Lan arloan normalean lanpostu baxuetan daude: idazkariak edo dira enpreseetan. Eta gure kultura tradizionalaren arabera, emakumeen arlo “naturala” pribatua da: etxea da emakumeen lekua. Inork ez du hori esaten, baina subskonzienteki onartzen dugu. Oso arraroa da emakumeak arlo publikoetan ikustea, politikan edo lanpostu garrantzitsuenetan eta publikoetan agertzea.

Simone de Beauvoirren ustez, sinbologikoki gizona da “benetako gizakia”, eta emakumea zerbait da gizonekin harreman bat edukitzeagatik. Tratu hori ematen da, behintzat: emakumeak aipatzekoan beti aurkezten dira: “gizon honen emaztea”, “gizon honen ama” eta abar.

Gure gizarteak emakumeak izaki naturaltzat hartzen du. Behin baino gehiago esaten da “ama-sen” biologikoa dagoela eta emakumeek gizonekin egon behar dutela maitasuna naturala delako. Ikuspuntu edo aurreiritzi hauen arabera, emakumeek ez daukate aukerarik: ezkondu behar du (normalean ezkontza tradizionaletan, non emakumeek etxeko lan gehienak egiten dituen eta, de facto, gizonen morroia den) eta amak derrigor izan behar dute.

Ba, Simone de Beauvoirren arabera, emakumeak ez da izaki naturala, subjektua baizik; hau da, emakumeek aukera daukate bere bizimodua, inposaketarik gabe. Emakumeen paperak konbentzionalak dira, amatasuna eta ezkontzarako beharra ez dira naturalak; kontu kulturalak, baizik. Emakumeek bere nortasuna eta bizimodua aukera ditzake. Anti-sorgailuen bidez, erabaki dezake noiz eta nola ama izan (edo ez izan); eta lan merkatuan sartzean autonomoagoak izango dira: ez dira gizonen menpe egongo, menpekotasun ekonomikoa ez egoteagatik. Horrela, emakume batek amatasuna eta ezkontza (berdintasunean) aukeratzen badu, bere erabakia librearen ondorioa izango da, aske aukeratu duelako; eta ez naturaltzat hartzen duelako.

Hala ere, emakumeentzat zaila da erabakiak hartzea, diskriminazioa handia egoteagatik. Emakumeen egoera zapaltzailea da. Pertsonen zirkuntantziak oso garrantzitsuak dira bere proiektuak egiteko eta, horrela, bere nortasuna eraikitzeko (hori izango litzateke askatasuna erabiltzea). Gizarte honetan, emakumeen zirkunstantziak ez dira egokiak bere nortasuna eraikitzeko.

Egia esan, emakumea bigarren sexua da, subordinatua da: normalean zainketak eta etxeko lan gehienak egiten dituzte; eta la arloan, normalean lanpostu baxuak lortzen dituzte eta, edozein kasutan, euren soldatak baxuagoak dira, gizonen baino; horrela, ia ez dago aukerarik independientea izateko, bere proiektuak betetzeko eta bere nortasuna eraikitzeko.

Simone de Beauvoirrek adierazi zuen, gizaki guztien errealizazioa lortzeko beharrezkoa da elkarrengandiko onarpena: adieraztea bai gizonak bai emakumeak subjektu askeak eta independienteak direla. Emakumeak era batean edo bestean morroitzat edo objetutzat jotzen dituenean, txarra da hauentzat; baina baita gizonentzat ere. Izan ere, emakumeak sasi-objektua, kontzientzarik gabekoa, badirudite, ezin diete gizonei onarpen baliagarria emango; gizonen aburuz, emakumeen status baxua izanda, bere iritzia eta onarpena baliogarriagabekoa izango da.

Horrela, ez dago benetako konpainia edo benetako harremana. Horretarako biak subjektuak izan behar dira. Soilik kontzientzia batek beste pertsona baten kontzientzia onar dezake, kontzientziek subjektua sentitzeko beste subjektu baten onarpena behar da: beste subjektu batek esan behar da benetako subjektua dela.

Alabaina, momentu honetan oro har ez gaude egoera horretan. Nondik dator zapalkuntza hau?Friedrieck Engelsen arabera, emakumeen zapalkuntzaren jatorria da jabetza pribatua, klaseak eta estatuaren eraikintza da.

Garai batean, gizakiok komunismo primitibo batean geunden. Nomadak ginenez, ia ezinezkoa zen lurreetan mugak jartzea eta, horrenbestez, lurrak komunalak ziren. Gens erregimenduan edo tribuen antolamenduan bizi ginen. Buruzagi postuak hor zeuden, baina beti bere kargua kolokan zegoen. Gutxi gorabehera, pertsona guztiak berdinak dira; baita emakumeak ere. Bilera politikoetan hauek ere ahotsa zeukaten.

Hala ere, gizakiok finkatzean guztia aldatu zen. Nekazaritza asmatu zen eta landu zen. Horren ondorioz, behar baino gehiago ekoiztu zen eta soberakinak antolatu behar zituen. Lurralde batean finkatuta, lurren mugak jaitsi zitekeen eta azeriek eta gerlariek eurekotzat hartu zituzten poliki-poliki, indarra eta beldurra sartzen. Jabetza pribatuen antolamentzeko Estatua eta euren legeak sortu zituzten.

Jabetza pribatua sortu zuten eta jabetza horiek leinu edo klase batean lotu zituzten; klaseen arteko ezberdintasunak jarri zituzten: jabetzak eta jabegabetuak. Noblezia eta euren leinu horiek finkatzeko eta klaseen sistema hori ziurra izateko, ezkontza patriarkala inposatu zuten. Seme zilegiak edukitzeko, leinua bermatzeko, ezkontza asimetrikoak jarri zituzten: horrela emakume guztien semeak senarrenak izango zirela eta leinua garantizatuko zirela. Ezkontza era honetan, emakumeak edo emazteak ere objektutzat hartu zituzten, hauek ere gizonen jabetza ziren.

Harrezkero, Estatu klasista, jabetza pribatua eta emakumeen zapalkuntza, era batean edo bestean, historian zehar izan dira.

Simone de Beauvoirrek ez zuen azalpen hau nahikotzat hartu. Izan ere, bere ustez jabetza pribatua ez da arrazoi edo kausa nahikoa sistema patriarkala jartzeko; eta, horretaz aparte, ikuspuntu honek ez ditu argitzen emakumeen zapalkuntza beharren kausak. Berari ustez, behar horien kausa da gizonen subjetktu dela baieztatzea: frogatu nahi dute gizaki librea direla (mundu objektiboaren gainean daudela), hauek “traszendenteak” direla eta ez direla objektuak bezalakoak (horren gainean egonda). Hori frogatzeko natura menperatu nahi du jabetza pribatuen bidez.

Nagusitasuna hori eta menperakuntza hauek armak hartuta egin zuten, bere jatorrizko nahia Bestea (ezberdina dena: natura eta kontrako sexua) menperatzea eta eginkizun hori adierazi zuen jabetza pribatuen bidez, baina baita baloreak aldatzen ere.

Gens edo tribuen komunitateetan asko baloratzen ziren emakumeen joritasuna eta ustezko “emakumeen botere misteriotsuak”. Alabaina, erregimen berrian, gerlarien erregimenduan, aristokratek kultura eta baloreak aldatu zituen. Garai honetan, borrokan bizitza kolokan jartzea bizitza sortzea baino baliogarriagoa izan zen, balore berrien arabera. Bizitza kentzen zuen sexua bizitza sortzen zuena baino garrantzitsuagoa izan zen, kultura berriaren arabera. Baloreen artean, lehentasuna lortu zituen ausardia eta indarra, eta bizitzaren aldeko balioek garrantzia galdu zuen.

Gizonek askatasuna bizitza baino baliogarritzat hartzeak benetako gizaki bihurtzen zuten: gizakiak askeak izanda, gerlariak gizatiarragoak ziren amore ematen ez zutelako, askatasuna bizitza nahiago zutelako. Askatasuna aukeratzea eta ez amore ematea gehiago bizitzeko froga bat zen benetako gizakiak zirela; animaliak baino hobeak, esentzialki gizakiok askeak ginelako. Horrela, gerlariak natura baino gehiago ziren, “traszendenteak” ziren. Eta gizonak gerlariak izanda, hauek emakumeak baino gizatasun gehiago omen zuten. Gizonak gizatiarrak ziren, “traszendenteak”; eta emakumeak, berriz, naturalagoak ziren, “inmanenteak” ziren: hauen aburuz, ia animaliak ziren.

Gizarte horretan, emakumeen paper inposatua zen, batez ere, seme-alabak sortzea; eta gerlariak ez izanda, ez ziren guztiz gizatiarrak. Naturan zeuden, “inmanentzian” zeuden. Emakumeak ziren soilik “benetako gizakia”-ren morroiak eta bere zerbitzu soziala zen seme-alabak sortzea, senar baten menpe.

Jatorri hori dela kausa, historian zehar izan den garai bateko diskriminazioa. Ia garai guztietan, amatasuna eta nolabait gizonen morroia izatea ziren emakumeen paperak. Amatasuna zen emakumeen betebehar inposatua.

Hala ere, gaur egun tekniken bidez paper hau berriz planteatu daiteke: metodo anti-sorgailuen bidez eta beste amatasun eredu batzuk aukeratuz: emakumeak erabaki dezake ama izatea edo ez, eta izatekotan, erabaki ditzake momentua, modua, norekin (edo inorekin ez) ama izatea. Jarrera horren bitartez, emakumeak bere banakotasuna erakutsi dezake: adierazten du ez dela inoren morroia eta bere proiektu propioak eraiki ditzakela, inposaketa kultural edo presio sozial barik.

Beauvoirrek ezkontza tradizionala, bere planteamendu normala, salatzen du; izan ere, paper tradizionalek emakumeei milaka lan ordu inposatzen dizkiete, etxeko lanetan eta seme-alaben zainketan.

Emakumeak, paper hori saiestearren, independentzia ekonomikoa lortu behar du: horrela erabaki autonomoak hartuko dituzte. Horretarako, lan merkatuan sartu behar dute, ekonomikoki gizonen menpe ez egoteko. Emakume batzuk ezkontzen dira senarren soldata behar duelako: emakumeen soldatak baxuak direnez gero, nahi ta ez ezkondu behar dute; eta hori aukera izan beharko luke eta ez beharra bat. Beraz, lan arloan sexuen arteko ezberdintasunaren kontra borrokatu behar da, emakumeak askeak eta independienteak izateko eta aukerak libre erabakitzeko.

Era berean, kultura eta gizartea aldatu behar dira aktibismo eta protesteen bidez. Horrela, denboraren poderioz, errolak eta paperak aldatuko dira; eta horren ondorioz, bai gizonek bai emakumeek bizitza arloan erabakitzeko eskubidea lortuko dute, paper inposaturik gabe.

-Amorós, C. & de Miguel, A. (ed.) (2005): Teoría feminista: de la Ilustración a la Globalización. Barcelona: Minerva Ediciones.

-Beauvoir, S. (2005): El segundo sexo. Madrid: Editorial Cátedra.

-Engels, F. (1968): El Origen de la Familia, de la Propiedad Privada y del Estado.  Traducción: J. L. P.  San Sebastián: Equipo Editorial.