Kant-en filosofia
Juan José Angulo
Ezagutza
Ulermenak bi motako judizio dauzka: 1) judizio analitikoak
(logikoak), non predikatua subjetuan sartuta dagoen (“Zatia osotasunean sartuta
dago”; eta 2) judizio sintetikoak, non predikatua ez dagoen subjetuan sartuta
(“Pertsona hau altua da”). Judizio analitikoak beharrezkoak, unibertsalak eta
aurreko esperientziarik gabekoak dira (a priori); eta judizio sintetikoak
esperientzian oinarritzen dira (a posteriori). Kant-en iritziz, badaude judizio sintetikoak eta a priori (espazioa, denbora eta kategoriak).
Kant-en arabera, ezagutza esperientziatik dator. Hau da,
sentzuen bidez fenomenoak ezagut ditzakegu. Alabaina, fenomenoak kokatu behar
dira, bestela esperientziaren datuak ulertezinak eta kaotikoak izan litezke
guretzat. Horretarako, ezagutza sortzeko, aurreko nozio batzuk eduki behar
ditugu. Hauen bidez, sentzasioak fokalizatzen dira.
Datuak hartuta, ordenatu eta pentsatu behar dugu. Datuak
ordenatzen ditugu intuizioaren bidez (fenomenoak espazioan eta denboran
kokatuz) eta adimenen bidez, kontzeptuak erabiliz. Bi kontzeptu motatakoak
daude: enpirikoak (esperientzatik datorrenak) eta a priori edo kategoriak
(beraiek fenomenoak kalifikatzen dituzte eta bere natura deskribatzen dituzte).
Kategoria hauek dira: kantitatea, nolakotasuna, erlazioa eta modalitatea.
Arrazoimenak ideia formalak erabil ditzake erralitate osoa
eta gauzei buruz pentsatzeko. Hala ere, sentzasioen urrun daude eta ezin
daiteke frogatu existitzen direla edo oinarri sendoa daukatela. Ideiak
espekulazio metafisikoak dira, deskribapenak hutsak dira frogaezinak direlako;
beraz, ideiak ez daude ezagutzan sartuta, pentsamendu abstraktuak dira,
besterik ez. Hortaz, ezin dezakegu jakin nola diren berez gauzak; guk bakarrik
gure irudikapenak ezagutzen ditugu.
Etika
Ezin dezakegu moralitatea ezagutu; izan ere, baloreak,
bertuteak eta betebeharrak ez dautza esperientzian. Horiei buruz idei formalak
eta abstraktuak pentsa ditzakegu, gure arrazionalitatearen bidez (bestela
arauak desioen eta apeten ondorioak izan litezke). Subjetuak bere kabuz bere
arauak sor ditzake; berak helburuak sortzen ditu eta, hori dela kausa, inoiz ez
da bidea izango, xedea baizik (horretan datza bere duintasuna).
Ezin dira hipotetikoak izan, arauek ez dituzte baldintzak
bete behar (beti bete behar dira, finkoak eta serioak izan behar dira; bestela
kontsiluak izango lirateke). Pentsatu behar dugu maxima bat zein uste duzun
guztiok bete behar dugula (agindu kategorikoa).
Betebehar hauek ez dute zoriontasuna ekarri, baina hauen
bidez duinak gara bera lortzeko.
Historioa
Bere azken urteetan Kant-ek galdetu zion bere buruari ia
historioak helburua edo sentzua duen ala ez. Hasieran pentsatu zuen guden bidez
lurra hobeto banatzen dela (inperio sendo eta zibilizitatuak sortzen dira) eta
horrela kultura eta aurrerabide gehiago zabaltzen direla. Hala ere, geroago
ondorioztatu zuen gudak ez direla onak ekonomiarako eta azkenean gizakiok guden
kontra ibiliko garela. Eta horretarako estatu mundiala sortuko dugu;
errepublika bat, non botereak banatuko diren (bakoitzak funtzio ezberdina
izango du), nahiz eta erregeak guztiak hartu.
